Wat is hyperventilatie en hoe herken je het?

Wat is hyperventilatie?

Hyperventilatie  betekent letterlijk "overademen". Het ontstaat wanneer je sneller en dieper ademt dan je lichaam nodig heeft. Hoewel zuurstof essentieel is, is een juiste balans tussen zuurstof (O₂) en koolstofdioxide (CO₂) net zo belangrijk. Bij hyperventilatie daalt het CO₂-gehalte in je bloed te sterk, wat leidt tot een verstoring van de zuurgraad (pH) van je lichaam. Dit veroorzaakt de uiteenlopende en vaak verontrustende symptomen die bij hyperventilatie horen maar niet altijd juist gediagnostiseerd worden.

Twee vormen van hyperventilatie:

• Acute hyperventilatie: Dit treedt plotseling op, vaak als reactie op stress, angst of een paniekaanval. Symptomen zijn intens, maar van korte duur.
• Chronische hyperventilatie: Bij deze vorm is je ademhaling langdurig uit balans. De klachten zijn subtieler, maar kunnen maanden of jaren aanhouden en een grote impact hebben op je welzijn.

Wat gebeurt er in je lichaam bij hyperventilatie?

Bij hyperventilatie  raakt de balans tussen zuurstof en koolstofdioxide (CO₂)  in je bloed verstoord. Tijdens een normale ademhaling adem je zuurstof in en koolstofdioxide uit, waarbij koolstofdioxide helpt om de zuurtegraad van je bloed stabiel te houden en bloedvaten ontspannen te houden. Bij hyperventilatie, of "overademen", adem je echter te veel koolstofdioxide uit, wat leidt tot een verlaagd CO₂-gehalte in je bloed. Dit proces veroorzaakt uiteenlopende symptomen die niet altijd gelinkt worden aan hyperventileren.

Een verlaagd CO₂-gehalte veroorzaakt bloedvatvernauwing, vooral in de hersenen. Dit vermindert de bloedtoevoer en leidt tot symptomen zoals duizeligheid, wazig zien en een licht gevoel in het hoofd. Deze symptomen kunnen snel beangstigend aanvoelen.

Hoewel er bij hyperventilatie voldoende zuurstof in het bloed aanwezig is, wordt deze minder effectief vrijgegeven aan de cellen. Het gevolg is een tekort aan zuurstof in de weefsels, wat kan leiden tot tintelingen, spierkrampen en een gevoel van zwakte.

De snelle daling van CO₂ verhoogt de pH-waarde van het bloed. Dit beïnvloedt de werking van zenuwen en spieren, wat symptomen zoals spierspanning, krampen en tintelingen veroorzaakt. Dit kan ook leiden tot gevoelens van ademnood, zelfs al adem je meer dan genoeg zuurstof in.

Hyperventilatie zet zichzelf vaak in gang via een vicieuze cirkel. Een stressvolle situatie of angst zorgt voor een snelle ademhaling, wat het CO₂-gehalte verlaagt. Hierdoor ontstaan symptomen zoals hartkloppingen en druk op de borst, die op hun beurt extra angst veroorzaken. Dit versterkt de snelle ademhaling, waardoor de hyperventilatie blijft aanhouden.

Begrijpen hoe deze cirkel werkt, is essentieel om de klachten onder controle te krijgen en de balans in je lichaam te herstellen.

Hoe herken je hyperventilatie?

De symptomen van hyperventilatie kunnen sterk variëren, wat het lastig kan maken om de link met je ademhaling te leggen. Hieronder bespreken we de belangrijkste klachten.

Lichamelijke symptomen

• Druk of pijn op de borst
• Hartkloppingen of een onregelmatige hartslag
• Duizeligheid of een licht gevoel in het hoofd
• Tintelingen in handen, voeten of gezicht
• Spierspanning of kramp, vooral in de handen (tetanie)
• Wazig zien of zwarte vlekken voor de ogen
• Misselijkheid en buikklachten

Psychische symptomen

• Angstgevoelens of paniek
• Het gevoel dat je flauwvalt
• Een gevoel van controleverlies of derealisatie (het idee dat je niet "in het moment" bent)

Chronische symptomen

Bij chronische hyperventilatie zijn de klachten vaak minder intens, maar kunnen ze langer aanhouden. Denk hierbij aan:

• Vermoeidheid zonder duidelijke oorzaak
• Concentratieproblemen
• Slaapproblemen
• Spierspanning in nek, schouders en rug

Wat zijn de oorzaken van hyperventilatie?

Hyperventilatie ontstaat nooit zomaar. Het is een reactie op verschillende mogelijke triggers. Door de oorzaak te achterhalen, kun je gericht werken aan herstel.

1. Stress en angst

Emotionele stress is een van de meest voorkomende oorzaken. Je ademhaling versnelt als je gespannen bent, en dit kan hyperventilatie uitlokken.

2. Fysieke inspanning

Bij intensieve sporten of fysieke overbelasting kun je onbewust verkeerd gaan ademen. Zonder voldoende herstel kan dit leiden tot hyperventilatie.

3. Hormonale schommelingen

Hormonale veranderingen, zoals tijdens een zwangerschap, na een bevalling of in de overgang, maken je lichaam gevoeliger voor stress en hyperventilatie.

4. Omgevingsfactoren

Situaties zoals warme temperaturen, een zware maaltijd of een vliegtuig moeten nemen kunnen ademhalingstriggers zijn, vooral als je al gevoelig bent voor hyperventilatie.

Behandeling en preventie van hyperventilatie

Het goede nieuws is dat hyperventilatie goed te behandelen is. Hier volgen enkele effectieve strategieën.

1. Ademhalingsoefeningen

Een rustige, zuinige ademhaling helpt je CO₂-niveau te herstellen. Dit kan je (dagelijks!) trainen door koolzuuroefeningen.

Ook het afplakken van je mond gedurende de nacht is cruciaal in de aanpak naar hyperventilatie toe.

Las micropauzes in! De nacht is immers de spiegel van de dag.

2. Stressmanagement

Mindfulness, meditatie en/of ontspanningsoefeningen kunnen helpen om je stressrespons te verminderen en hyperventilatie te voorkomen.

Het gebruik van een shakti-mat, transdermaal magnesium, Yoga Nidra, etc ... zijn mijn absolute favorieten!

3. Herken je triggers
Weet je wanneer je last krijgt van hyperventilatie? Is het tijdens stressvolle momenten, bij inspanning of na een maaltijd? Of na een bezoek in een te drukke IKEA? Door je triggers te herkennen, kun je preventief werken aan het vermijden ervan.

4. Cognitieve gedragstherapie (CGT)

Bij chronische hyperventilatie is CGT effectief om angst en stress te verminderen. Het helpt je ook om irrationele gedachten die hyperventilatie uitlokken te herkennen en te corrigeren.

Wanneer hulp zoeken?

Hyperventilatie kan ingrijpend zijn, het is een spook dat je in een wurggreep kan houden. Door de symptomen te herkennen en de juiste stappen te zetten, kun je de controle over je ademhaling terugwinnen.

Wil je meer leren over hoe je hyperventilatie kunt beheersen? In onze online cursus met fysieke training "Hyperventilatie, Angst & Paniek" leer je praktische technieken om je ademhaling weer in balans te brengen en stress te verminderen. Door de online cursus krijg je meer inzicht in de problematiek en door je dagdagelijkse oefeningen die je leert in de fysieke training zullen je klachten verminderen en uiteindelijk verdwijnen!